Þú ert ekki stikkfrí

Guðspjall: Á leið sinni sá Jesús mann sem var blindur frá fæðingu. Lærisveinar hans spurðu hann: „Rabbí, hvort hefur þessi maður syndgað eða foreldrar hans fyrst hann fæddist blindur?“ Jesús svaraði: „Hvorki er það af því að hann hafi syndgað eða foreldrar hans heldur til þess að verk Guðs verði opinber á honum. Okkur ber að vinna verk þess er sendi mig meðan dagur er. Það kemur nótt þegar enginn getur unnið. Meðan ég er í heiminum er ég ljós heimsins.“ Að svo mæltu skyrpti hann á jörðina, gerði leðju úr munnvatninu, strauk leðju á augu hans og sagði við hann: „Farðu og þvoðu þér í lauginni Sílóam.“ (Sílóam þýðir sendur.) Hann fór og þvoði sér og kom aftur sjáandi. (Jóh 9.1-7)

Náð sé með ykkur og friður frá Guði föður og Drottni Jesú Kristi.

Hvernig stendur á óréttlætinu í heiminum?

Þessarar spurningar hafa menn spurt sig frá örófi alda.

Það gengur ekki upp að til sé algóður og almáttugur Guð í heimi sem er fullur af þjáningu. Guð getur ekki verið hvort tveggja. Ef hann er almáttugur getur hann ekki verið góður fyrst hann leyfir þjáningu og óréttlæti að viðgangast án þess að skipta sér af. Ef hann er algóður getur hann ekki verið almáttugur fyrst óréttlætið og þjáningin fá að vaða uppi óáreitt?

Þessi augljósa rökvilla er ekkert ný í umræðunni um eilífðarmálin. Kynslóðir kynslóða hafa leitað svara við þessum spurningum og gengið misvel … eða misilla … að finna þau.

Og ég ætla ekki að svara þeim hér í þessari prédikun.

Enda svarar Jesús þeim ekki.

En svör hafa vissulega verið kokkuð upp.

Kenningarnar

Í klassískum gyðingdómi var svarið svokölluð endurlausnarkenning. Hún gengur út á að heimurinn sé víst réttlátur. Guð umbuni rétta hegðun og refsi fyrir ranga hérna megin grafar. Ef eitthvað slæmt hendir einhvern á hann það skilið þótt ástæðan geti verið okkur hinum hulin. Þannig varð veraldleg velgengni mælikvarði á velþóknun Guðs og áföll merki um að Guð hefði ástæðu til að vera í nöp við mann.

Þessi trú var á útleið á dögum Jesú og þess í stað var komin fram kenningin um umbunina handan grafarinnar. Að við uppskerum í handantilverunni eins og við sáum til í jarðvist okkar. Það var eina leiðin til að fá þetta til að ganga upp. Heimurinn varð að vera réttlátur til að Guð gæti raunverulega verið góður og fyrst réttlætið var augljóslega ekki til staðar í jarðlífinu hlaut það að bíða að því loknu.

Austar í heiminum hafði þessu vandamáli verið mætt með öðru lögmáli, karmalögmálinu. Samkvæmt því uppskerum við í næstu jarðvist eins og við sáum til í þessari. Og hlutskipti okkar í þessari er umbun eða refsing fyrir það hvernig við höguðum okkur í síðustu jarðvist. Þannig var heimurinn líka réttlátur. Það sem okkur virðist vera ranglæti er í raun og veru makleg málagjöld fyrir syndir sem við vitum ekkert um.

Þessar kenningar voru greinilega í umræðunni fyrir botni Miðjarðarhafsins á dögum Jesú. Landsvæðið hafði verið hluti af gríska heimsveldinu sem náði allt austur til Indlands og ekki ósennilegt að indverskar trúarhugmyndir hafi borist með Grikkjum til baka. Að minnsta kosti er reynt að fá Jesú til að taka afstöðu með annarri hvorri í guðspjalli dagsins.

Makleg málagjöld

„Hvort hefur þessi maður syndgað eða foreldrar hans fyrst hann fæddist blindur?“ spyrja lærisveinarnir. Takið eftir því að þeir gefa sér þá forsendu að ástæða hljóti að vera fyrir því að einmitt þetta barn fæddist blint. Það geti ekki verið tilviljun eða duttlungar örlaganna. Einhver syndgaði, skýringin getur ekki verið önnur í þeirra huga.

Var blinda drengsins refsing foreldranna fyrir slæma hegðun þeirra? Drengir voru framfærsla foreldra sinna í ellinni, en með blindunni var sú trygging tekin af þeim. Hann var ölmusumaður. Þau hlutu að hafa gert eitthvað af sér … samkvæmt endurlausnarkenningunni.

Eða fæddist hann blindur vegna synda sem hann sjálfur hafði drýgt? Hvenær hefði hann átt að drýgja þær? Í móðurkviði? Augljóslega er hér átti við fyrri jarðvist, annað kemur ekki til greina. Þá er blindan orðin réttlát refsing fyrir eitthvað hræðilegt sem hann gerði áður en hann fæddist í þetta sinn og heimurinn er réttlátur.

En Jesús lætur ekki leiða sig niður þessa götu.

Því báðar kenningarnar fría okkur ábyrgð. Báðum kenningum fylgir að kærleikur og líkn séu í andstöðu við fyrirætlan almættisins. Ástæða þjáningarinnar eru syndir einhverra; þær eru greiðsla á skuld við æðri máttarvöld og með því að lina þjáningar erum við því að gera hinum þjáða óleik með að þvælast fyrir uppgjöri hans við almættið fyrir syndir sínar.

Ekki stikkfrí

En Jesús segir: „Ó, nei, karlinn minn. Þú getur ekkert gert þig stikkfrí með einhverjum kenningum sem dubba þjáningar náunga þíns upp í eitthvað guðlegt réttlæti. Hvorki er það af því að hann hafi syndgað eða foreldrar hans heldur til þess að verk Guðs verði opinber á honum.“

Og svo gerir hann verk Guðs. Hinn blindi fær sýn.

Því hvaða gagn hefði hinum blinda verið í því að Jesús hefði gefið skýringar á blindunni og haldið svo leiðar sinnar? Hann hefði verið jafnblindur á eftir. Hefði honum verið einhver huggun í því að fá það á hreint að blinda hans væri refsing foreldra hans fyrir að vera vont fólk eða refsing hans sjálfs fyrir að hafa ekki hagað sér skikkanlega í fyrra lífi?

Jesús mætir þjáningunni aldrei með því að réttlæta hana eða samþykkja. Hann mætir henni alltaf með kærleika og líkn.

Og það ber okkur líka að gera sem leitumst við að hafa hann leiðtoga lífs okkar.

En hvernig veitum við blindum sýn?

Þrívíðar frásagnir

Kraftaverkafrásagnir Biblíunnar eru vandmeðfarnar. Það er ábyrgðarlaust að sleikja bara merkinguna af yfirborði þeirra eins og sumir gera, illu heilli. Það er verulega ámælisvert að lesa sögu um það þegar Jesús læknar lamaða fyrir fólk í hjólastól og telja því trú um að ef það aðeins tryði nógu heitt myndi mænan í þeim lækna sig sjálf og það risi á fætur. Það er beinlínis ljótt. Það er ekki það sem sagan er um. Það er algerlega einvíður skilningur á þrívíðri frásögn.

Önnur víddin er nefnilega hin táknræna.

Þýski heimspekingurin Ludwig Wittgenstein sagði einhvern tímann eitthvað á þá leið að besta myndin sem við getum gert okkur af mannssálinni sé mannslíkaminn. Mannssálin hefur nefnilega enga mynd, ekkert form. Hún er ósýnileg. Ef setja á mynd á heilbrigða sál er það mynd af hraustum líkama. Á sama hátt er mynd afskræmdrar sálar líkami sem er afskræmdur á einhvern hátt. Þannig túlkum við það.

Það sem við verðum að spyrja okkur að er: „Hvað táknar það þegar sálin er blind? Hvað táknar heyrnarlaus sál? Mállaus? Lömuð?“

Jesús lætur fólk sjá, hann lætur það heyra og tala … og aðhafast. Það er ekki líkamleg fötlun sem aftrar okkur frá því. Það er andleg fötlun.

Þriðja víddin

 Hvenær erum við blind? Hvenær erum við í myrkri vonleysis og tilgangsleysis? Eða haturs og ofstækis? Hvenær megnum við ekki að tala … máli réttlætisins og kærleikans? Hvenær heyrum við ekki … það sem hentar okkur ekki, það sem ögrar heimsmynd okkar og fellur ekki að fordómum okkar? Hvenær megnum við ekki að aðhafast? Hvenær sýnum við ekki þjáðum náunga okkar kærleika og líkn … vegna þess að hann á það ábyggilega skilið hvernig komið er fyrir honum?

Þriðja víddin er nefnilega hin trúarlega.

Þá spyrjum við okkur: Hvað kemur þetta mér við? Af hverju er verið að segja mér þessa sögu núna? Hvaða erindi á þetta við mig?

Við vitum ekki af hverju þjáningin er í heiminum. Jesús segir okkur það ekki. Hann svarar ekki spurningunni. En hann segir okkur nákvæmlega hvaða kröfur það gerir til okkar að þjáningin er í heiminum. Þeirri spurningu svarar hann skýrt og skilmerkilega.

Okkar er að sjá og heyra, tala og aðhafast.

Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda. Amen.

Prédikun flutt í Laugarneskirkju 22. október 2017

Read Full Post »

Gróðafíknin og Guðsríkið

Guðspjall: Þegar Jesús var að leggja af stað kom maður hlaupandi, féll á kné fyrir honum og spurði hann: „Góði meistari, hvað á ég að gera til þess að öðlast eilíft líf?“ Jesús sagði við hann: „Hví kallar þú mig góðan? Enginn er góður nema Guð einn. Þú kannt boðorðin: Þú skalt ekki morð fremja, þú skalt ekki drýgja hór, þú skalt ekki stela, þú skalt ekki bera ljúgvitni, þú skalt ekki pretta, heiðra föður þinn og móður.“ Hinn svaraði honum: „Meistari, alls þessa hef ég gætt frá æsku.“ Jesús horfði á hann með ástúð og sagði við hann: „Eins er þér vant. Far þú, sel allt sem þú átt og gef fátækum og munt þú fjársjóð eiga á himni. Kom síðan og fylg mér.“ En hann varð dapur í bragði við þessi orð og fór burt hryggur enda átti hann miklar eignir. Þá leit Jesús í kring og sagði við lærisveina sína: „Hve torvelt verður þeim sem auðinn hafa að ganga inn í Guðs ríki.“ Lærisveinunum brá mjög við orð Jesú en hann sagði aftur við þá: „Börn, hve torvelt er að komast inn í Guðs ríki. Auðveldara er úlfalda að fara gegnum nálarauga en auðmanni að komast inn í Guðs ríki.“ En þeir urðu steini lostnir og sögðu sín á milli: „Hver getur þá orðið hólpinn?“ Jesús horfði á þá og sagði: „Menn hafa engin ráð til þessa en Guði er ekkert um megn.“ (Mrk 10.17-27)

Náð sé með ykkur og friður frá Guði föður og Drottni Jesú Kristi. Amen.

Í viðtalsbók Matthíasar Johannessen við Þórberg Þórðarson, Í kompaníi við allífið, segir meistari Þórbergur þessi merkilegu orð:

„Ég hef aldrei skilið hvað menn geta lagt mikið á sig af heimskulegu erfiði til þess að ávinna sér veraldarupphefðir sem þeim virðist ekki vera nein lífsnauðsyn að ná. […] (Þá fer) að langa eftir að safna auðæfum. Og þeir halda áfram að safna og safna og aldrei hafa þeir safnað svo miklu að þeim finnist þeir hafa efni á að segja: Nú er ég búinn að fá nóg. Þetta er eins og helgar bækur lýsa þorstanum í Helvíti.“

Þetta eru ansi mögnuð orð. Sérstaklega í ljósi þess að það er ekki ýkja langt síðan íslenskur athafnamaður, sem auðgast hafði mjög, var spurður í viðtali hvað væri nóg – og hann skildi ekki spurninguna. Orðið „nóg“ var ekki til fyrir honum. Það var ekkert til sem hét „nóg“. Og á honum mátti skilja að það væri lykillinn að velgengninni – að geta ekki fengið nóg.

Gróðafíkn

Það er til orð sem lýsir þeim ágalla … því andlega meini … að geta ekki fengið nóg af því sem veitir manni vellíðan, hvort sem það er venjulegt fíkniefni eða annað sem veitir sæluvímu, svo sem matur, fjárhættuspil eða upphefðin, virðingin og samfélagsstaðan sem því fylgir að vera vellauðugur.

Orðið er „fíkn“.

Þetta orð er allt of oft notað af ábyrgðarleysi og léttuð. Fólk segist jafnvel í gamni vera haldið fíkn í eitt og annað sem því finnst gott og gengisfellir þannig hugtakið – sjúkdóm sem eyðileggur líf og heilsu milljóna manna um heim allan. Fíkn er alltaf eyðileggjandi afl. Fíknin heltekur fíkilinn svo allt annað situr á hakanum. Hún leggur líf hans og ástvina hans undir sig og er svakalegt samfélagsmein.

Það gerir engan að súrefnisfíkli að geta ekki án súrefnis verið. Það gerir engan að súkkulaðifíkli að finnast gott að fá sér konfektmola. Þegar önnur næring er sniðgengin og fíkillinn á birgðir af súkkulaði á leyndum stöðum, þá er ástandið orðið sjúkt.

Þórbergur segir þetta vera eins og helgar bækur lýsi þorstanum í Helvíti. Ég vil leyfa mér að taka dýpra í árinni: Þetta er helvíti.

Eilífðin er núna

Guðs ríki er nefnilega ekki einhver verðlaun sem bíða okkar á himnum að jarðlífinu loknu ef við erum nógu þæg og hlýðin hérna megin grafarinnar og því ömurlegri sem jarðnesk tilvera okkar er, þeim mun meiri verði lúxusinn í himnaríki að henni yfirstaðinni. Guðs ríki er vissulega í eilífðinni. En okkur má ekki yfirsjást að eilífðin er hér og nú. Ef eilífiðin er allur tími er núið hluti hennar, annars væri gloppa í eilífðinni og hún ekki eilíf. Þegar við segjum „þitt er ríkið, mátturinn og dýrðin að eilífu“ í Faðirvorinu erum við því að segja „þitt er ríkið mátturinn og dýrðin hér og nú.“

En hvernig er þetta Guðs ríki?

Jesú er tíðrætt um Guðsríkið. Það er mun vinsælla umræðuefni hjá honum en andstæða þess: Helvíti.

„Guðs ríki er hið innra með yður,“ segir Jesús (Lúk 17.21). Þessa setningu er snúið að þýða á íslensku, enda væri jafn rétt að þýða hana „Guðs ríki er mitt á meðal ykkar,“ eins og stundum er gert. Hvort er rétt? Af hverju er þetta orðað svona óljóst; þannig að bæði megi skilja setninguna þannig að Guðs ríki sé eitthvað ástand í hjartanu á okkur og þannig að það sé eitthvað ástand í samfélagi okkar?

Sennilega af því að hann átti við hvort tveggja. Sennilega af því að annað getur ekki án hins verið, annað leiðir óhjákvæmilega af hinu og um leið til hins.

Ætli þekktustu orð Jesú um Guðs ríkið séu þó ekki í Faðirvorinu, svo aftur sé vitnað í það: „Til komi þitt ríki.“ Hvað á hann við? Þegar Jesús segir eitthvað sem erfitt er að skilja er ágætt ráð að lesa áfram. Oftar en ekki útskýrir hann það í næstu setningu á eftir. Og næsta setning á eftir er: „Verði þinn vilji.“ Guðs ríki er þannig Guðs vilji og Guðs vilji er að við elskum náunga okkar eins og okkur sjálf. Ekkert annað boðorð er því æðra. (Lúk 10.27 // Matt 22.37-39, Mark 12.30-31) Guðsríkið er kærleikssamfélagið mitt á meðal okkar hér og nú … ef við viljum.

Og inn í þetta Guðs ríki komast auðmenn ekki frekar en úlfaldi í gegnum nálarauga, segir Jesús við okkur í guðspjalli dagsins.

Súrrealískt myndmál

Ýmsar kenningar hafa verið settar fram um þetta furðulega, nánast súrrealíska myndmál. Bent hefur verið á að í nýrri handritum stendur ekki gríska orðið „kamilos“ sem merkir úlfaldi heldur „kamelos“ sem merkir reipi. Og á aremeísku, móðurmáli Jesú, merkir orðið „gamla“ bæði „reipi“ og „úlfaldi“, sennilega vegna þess að reipi voru alla jafna úr úfaldahári. Jesús gæti því hafa verið að tala um að þræða nál með kaðli – sem er ekki alveg eins langsótt.

En hvort það var reipi eða úlfaldi skiptir ekki öllu máli. Hvort tveggja er jafnómögulegt. Hvorugu kemur maður í gegnum nálarauga.

Hvað þýðir þetta? Er Guðs ríki þá alræði öreiganna þar sem allar veraldlegar eignir kalla yfir mann útskúfun? Þar sem hverjum þeim, sem leyfir sér að hafa eitthvað meira umleikis en brýnustu lífsnauðsyn ber til, er samstundis varpað út í ystu myrkur þar sem er grátur og gnístran tanna?

Það er að mínum dómi fullharkaleg túlkun þessara orða. Takið eftir því að lesturinn endar á orðunum „Guði er ekkert um megn.“ Hann getur því þrætt nál með kaðli … eða úlfalda ef því er að skipta.

Maður og Mammon

Jesús talar ekki mikið um peninga. „Gjaldið keisaranum það sem keisarans er“ (Mark 12.17 // Matt 22.21, Lúk 20.25) segir hann og þekkt er einnig sagan um eyri ekkjunnar þar sem framlag fátækrar ekkju er sögð stærri gjöf en fjáraustur auðmannanna því eyririnn var öll lífsbjörg hennar en hinir gáfu lítinn hluta allsnægta sinna (Mark 12.41-44 // Lúk 21.1-4), saga sem auðvitað er lítið annað en bíblíuleg röksemdafærsla fyrir hátekjuskatti.

En Jesús segir sögu um mann nokkurn sem fer úr landi og felur þjónum sínum eigur sínar, einum fimm talentur, öðrum tvær og þeim þriðja eina, „hverjum eftir hæfni“ segir þar (Matt 25.15). Sagan er ekki um peninga heldur um Guðs gjafir, sem enn í dag eru kenndar við þennan forna gjaldmiðil á mörgum þjóðtungum og kallaðar „talent“. En til að dæmisagan gangi upp þurfum við samt að sætta okkur við að eðilegt sé að fólki sé skammtað „eftir hæfni“ – upp að því marki að ójöfnuðurinn verði ekki slíkur að einn líði skort á meðan annar lendir í helgreipum Mammons.

Þetta snýst nefnilega miklu frekar um samband okkar við Mammon. Þeir sem gert hafa Mammon að húsbónda sínum og hlýða aðeins boðum hans, þeir eru ekki í Guðsríkinu og eiga enga leið þangað inn. Enginn getur þjónað tveimur herrum, Guði og Mammon. Hví skyldi einhver sem tilheyrir vellauðugasta hundraðshluta þjóðarinnar vilja samfélag jöfnuðar og samhjálpar? Hvað er í því fyrir hann? Það er hreint guðlast fyrir þeim sem aðeins hlýða æðsta boðorði Mammons: „Græðgi er góð.“

Hlutverk Mammons

Til hvers eru peningar? Eru þeir hreyfiafl til góðs? Eru þeir til að tryggja velferð samfélagsins, byggja upp grunnstoðir þess, efla heilbrigðiskerfi, menntun, mannúð? Eru þeir til að við getum tekið á móti fólki sem hættir lífi sínu til að flýja ómennskar kringumstæður í von um að búa börnum sínum betra líf eða sjáum við ofsjónum yfir að nota þá í slíkt? Eru þeir til að hjálpa þeim meðal okkar sem örlögin hafa leikið þannig að þeir þurfa framfærslu samfélagsins til að líða ekki neyð eða erum við, sem verðum þess vör að slíkt er rauveruleiki í samfélagi okkar, bara geðveik eins og áhrifamenn hafa fullyrt? Eiga peningar að auka á  jöfnuð og samkennd í samfélaginu eða eiga þeir að skapa hér tvær þjóðir sem búa við sitt hvorn raunveruleikann? Einn fyrir almenning og annan þar sem tíföld árslaun meðalíslendingsins eru fjárhæð sem „engu máli skiptir“?

Við ættum að velta þessu alvarlega fyrir okkur, því senn tökum við afdrifaríka ákvörðun um það hvernig samfélag við viljum byggja hér á þessari eyju, hvaða gildi við viljum að ráði ferðinni. Þá ákvörðun tökum við þegar við veljum fólk til að stýra þessari uppbyggingu.

Þeir Mammon og Bakkus eiga það nefnilega sameiginlegt að vera góðir þjónar en afleitir húsbændur. Þeir sem fela sjóði á aflandseyjum og í skattaskjólum – eins og alkóhólisti vodkaflösku í sokkaskúffunni eða vatnskassanum á salerninu – eru á vondum stað, þaðan sem leiðin til kærleikssamfélagsins liggur í gegnum nálarauga.

Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda. Amen.

Prédikun flutt í Laugarneskirkju 15. október 2017

Read Full Post »