Þessi er vitnisburður Jóhannesar þegar ráðamenn í Jerúsalem sendu til hans presta og Levíta til að spyrja hann: „Hver ert þú?“ Hann svaraði ótvírætt og játaði: „Ekki er ég Kristur.“ Þeir spurðu hann: „Hvað þá? Ertu Elía?“ Hann svarar: „Ekki er ég hann.“ „Ertu spámaðurinn?“ Hann kvað nei við. … „Ég er sá sem Jesaja spámaður talar um. Ég er rödd hrópanda í eyðimörk er segir: Gerið beinan veg Drottins. … Mitt á meðal ykkar stendur sá sem þið þekkið ekki, hann sem kemur eftir mig og skóþveng hans er ég ekki verður að leysa.“ (Jóh 1.19-21, 23, 27)
Náð sé með ykkur og friður frá Guði föður og Drottni Jesú Kristi. Amen.
Ég hef verið spurður að því í fúlustu alvöru… eins og það sé fyrir neðan mína virðingu sem hugsandi manns og eitthvað sem ég verði að afsaka eða réttlæta … hvernig ég geti aðhyllst kristindóm. Þessi spurning byggir þá á þeirri sannfæringu að ég, sem kristinn maður, hljóti að viðurkenna Biblíuna sem heilagan sannleika, allt sem standi í henni sem rétt og þarafleiðandi hljóti ég því að vefengja allt sem varpar einhverjum minnsta vafa á sagnfræðilegan óskeikulleika þeirra frásagna sem hún geymir og sömuleiðis hljóti ég, sem kristinn maður, að álíta allar játningar og trúarlegar kennisetningar kristninnar kórréttar, hárnákvæmar og tæmandi og þarafleiðandi allar aðrar kenningar um andleg málefni og eilífðarfyrirkomulagið einfaldlega rangar og til þess fallnar að leiða þá sem þær aðhyllast af vegi sannleikans og kalla yfir þá fordæmingu og vanþóknun himnaföðurins.
Rangar forsendur
Að þessum forsendum gefnum er spurningin eðlileg.
Hvaða áþreifanlegu sannanir ætti ég að hafa fyrir sagnfræðilegum áreiðanleika Biblíunnar? Af hverju ætti ég að trúa því, bara af því að það stendur í tvöþúsund ára gamalli bók, að einu sinni í fyrndinni hafi maður gengið á vatni, breytt vatni í vín, risið upp frá dauðum og síðan stigið upp til himna? Það þarf ekkert sérstaka þjálfun í skarpskyggni til að sjá að það sem bendir til þess að svo hafi verið er ekki nándar nærri eins sannfærandi og það sem ætti að mæla gegn því, þá ekki síst manns eigin reynsla af því hvernig grundavallarlögmál efnisheimsins virka.
Hvaða óhrekjanlegu sönnunargögn hef ég höndunum um að himnaríki sé staðreynd en nirvana sé kerlingabækur, að hinn fimmfaldi vegur Búddha sé bull, að hinar fimm stoðir Islam séu þvættingur en að eina leiðin til sáluhjálpar og eilífs lífs sé að elska Drottin, Guð sinn, af öllu hjarta sínu, allri sálu sinni og öllum huga sínum og náunga sinn eins og sjálfan sig? Auðvitað engar.
Spurningin á því fullan rétt á sér … þegar þetta er skiliningur manns á því fyrirbæri að eiga sér trú. Þessi skilningur er bara rangur. Forsendurnar standast ekki.
Að veðja á réttan hest
Það að eiga sér trú er ekki fólgið í því að veðja á einn hest og stóla á að maður hafi hitt á þann rétta, að kenningakerfið og sögurnar sem maður uglasataði út úr því úrvali sem stóð manni til boða geymi stóra vinninginn en allar hinar útgáfurnar af eilífðarmálunum séu ekkert annað en núllin í tombólu tilverunnar.
Það að eiga sér trú er að gangast við sjálfum sér sem andlegri veru.
Því fylgir að maður ber ábyrgð á sálinni í sér og sinnir henni með andlegum iðkunum sem meðal annars felast í því að minna sig á og hugleiða þau gildi sem manni eru heilög. Helgisögurnar okkar segja okkur frá þeim gildum og þau gildi eru sönn. Það er þess vegna sem þessar sögur eru heilagur sannleikur. Það hefur ekkert með sagnfræðilegt heimildagildi þeirra að gera.
En af hverju að velja þessa leið af öllum þeim leiðum sem eru í boði? Af hverju kaus ég að vera kristinn frekar en múslimi, búddisti eða hindúi? Það hlýtur að fela í sér að ég telji kristindóminn æðri eða betri, að minnsta kosti réttari en önnur trúarbrögð, er það ekki? Við aðra eins ákvörðun hlýtur maður að gera samanburð, vega og meta kosti hverra trúarbragða fyrir sig og velja sér svo þau sem maður telur henta andlegum þörfum sínum best, er ekki svo?
Svarið við þeirri spurningu er nei. Alla vega hvað mig varðar og mig grunar að svo sé um langflesta.
Ég held að fæstir velji sér trúarbrögð eins og bíl. Að þeir skoði eyðslu og viðhaldsþörf, greiðslukjör og prufukeyri þau áður en þeir slá til. Ábyggilega er það til í dæminu, en ég held að það sé hverfandi.
Að vanda valið
Flestir eru aldir upp í sínum trúarbrögðum eða lifa og starfa í samfélagi þar sem þau eru snar þáttur í menningu og sögu þjóðarinnar og því nánast sjálfvalin. Íslendingar hafa verið kristnir, að minnsta kosti að nafninu til, í rúm þúsund ár. Trúfrelsi komst í raun ekki á hérlendis fyrr en með stjórnarskránni 1874. Kristindómurinn átti sinn stóra þátt í að móta sögu okkar og menningu, arfleifð okkar og sjálfsmynd – til góðs og ills. Við getum velt því fyrir okkur hvernig saga okkar, menning og sjálfsmynd sem þjóðar væri ef svo hefði ekki verið, en slíkar vangaveltur eru ekki til neins.
Í stað þess að spyrja hvað kristindómurinn hafi fram yfir önnur trúarbrögð ættum við kannski að spyrja, hvað höfum við í höndunum um að hann sé verr til þess fallinn að sinna andlegum þörfum okkar, að leiðbeina okkur og leiðsegja um lífsins veg, heldur en önnur trúarbrögð? Af hverju ættum við að fara yfir hálfan hnöttinn til að sækja vatnið sem rennur í bæjarlæknum okkar? Trúariðkun í stúpum, sýnagógum og moskum er ábyggilega góðra gjalda verð og ekki síður til þess fallin að veita þeim sem hana iðka andlega næringu og uppbyggingu heldur en kristið helgihald. Á Íslandi er aftur á móti lítið um slíkar byggingar en aftur á móti tæplega 400 kirkjur. Í fánanum er kross. Fjöldi nafna, meðal annars mitt, koma til okkar í gegnum Biblíuna en fátítt er að Íslendingar beri nöfn úr Veda-ritunum eða Kóraninum. Það er einfaldlega eðlilegasti hlutur í heimi að Íslendingur sem hefur þörf fyrir að iðka andlegt lífi velji leið kristindómsins til þess. Við getum ekki valið allar leiðir. Það þýðir ekki að við verðum að álíta aðrar leiðir verri eða vitlausari. Það þýðir bara að það er okkar leið og við höldum okkur við hana. Við þurfum ekkert að afsaka hana.
En við þurfum ekki heldur að ganga um með stærileiti gagnvart þeim sem valið hafa aðrar leiðir. Við höfum ekki efni á því. Það er ekki eins og við höfum – flest hver alla vega – valið okkar leið eftir samanburð og skynsama útreikninga á vænleika hinna mismunandi leiða og tekið svo afstöðu þvert á viðhorf og væntingar samfélagsins.
Að gangast við sjálfum sér
Trúin gengur nefnilega ekki út á veðja á réttan hest. Hún gengur út á að gangast við sjálfum sér, velja sér leið og fylgja henni. Hún gengur ekki út á sjálfsupphafningu sannfæringarinnar um að maður hafi rétt fyrir sér en aðrir rangt.
Við erum andlegar verur, langflest okkar líta að minnsta kosti svo á. Og þótt ítök kirkna og trúarstofnana í andlegu lífi einstaklinga fari jafnt og þétt dvínandi með sívaxandi einstaklingshyggju og auknu vantrausti almennings á öllum stofnunum samfélagsins, ekki bara kirkjunni, þá er ekkert sem bendir til þess að trúarþörf manna sé í rénun þrátt fyrir alla upplýsinguna og vísinda- og veraldarhyggjuna.
Fækkun í Þjóðkirkjunni er vissulega áhyggjuefni … fyrir Þjóðkirkjuna. En kannski ekki fyrir trúna. Trúlaus lífsskoðunarfélög eru ekki þau sem eru í örustum vexti í samfélagi okkar. Það eru ýmsir aðrir söfnuðir og trúfélög, að langmestum hluta kristin. Þar munar mestu um fjölgun í kaþólsku kirkjunni sem stafar ekki af flótta úr Þjóðkirkjunni heldur þeim þúsundum útlendinga, einkum Pólverja, sem sest hafa að á Íslandi á undanförnum árum.
Að tilheyra trúfélagi er að eiga samfélag um andlegt líf sitt og andlega iðkun. Að viðurkenna þörf sína fyrir andlegt líf og bera ábyrgð á því. Að gangast við því að hafa þörf fyrir lotningu, auðmýkt og þakklæti í lífi sínu og neita að skammast sín fyrir það. Að þurfa – sálarlífs síns vegna – önnur gildi í líf sitt en þau sem við fáum inn um lúguna með jólagjafahandbók Kringlunnar eða í auglýsingatímum útvarps- og sjónvarpsstöðva, að leita þessara gilda, standa vörð um þau og rækta með bæn og hugleiðslu.
Að þekkja frelsarann
Tilefni þessara hugleiðinga er að guðspjall dagsins fjallar um mann sem gengst við sjálfum sér. Það er gengið á Jóhannes skírara og hann þráspurður hver hann sé, hvert sé hans hlutverk. Og hann svarar undanbragðalaust: „Ég er ekki Móses, ekki Elía, ekki Kristur. Ég er Jóhannes.“ Sem minnir mig á spjald sem er uppi í hillu heima hjá mér. Á því er tilvitnun í írska rithöfundinn og háðfuglinn Oscar Wilde. Þar segir: „Vertu þú sjálfur. Allir aðrir eru fráteknir.“ En um leið og Jóhannes er með það alveg fullkomlega á hreinu hver hann er þá er hann líka með það fullkomlega á hreinu hver Kristur er.
Kannski er það lykillinn að sögu dagsins.
Kannski þarf maður að þekkja sjálfan sig nokkuð vel til að geta borið kennsl á frelsarann. Sá sem þekkir ekki sín andlegu verðmæti, hefur aldrei velt þeim fyrir sér eða haft fyrir því að greina þau og hugleiða, er kannski ginkeyptari en aðrir fyrir því falska frelsi og hamingju sem otað er að okkur með gylliboðum, ekki síst á þessum árstíma, hvort sem það er mishættulegt hug- og skapvíkkandi eitur sem á að veita okkur hamingjuna eða hið andlega heljarfrost sem í því er fólgið að láta telja sér trú um að hana sé hægt að kaupa fyrir peninga í næstu hönnunarvöruverslun eða tískubúð, að fá hana eða gefa í jólagjöf.
Það er mikilvægt að geta horft í spegil og borið kennsl á sjálfan sig. Það er forsenda þess að við getum borið kennsl á það sem okkur er mikilvægt og þekkt í sundur það sem veitir okkur raunverulegt frelsi og hvað það er sem þegar upp er staðið er aðeins helsi í dulargervi frelsarans.
Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda. Amen.
Prédikun flutt í Laugarneskirkju 22. 12. 2019
Færðu inn athugasemd