Pistill: Áður en þessi leið var fær vorum við innilokuð í gæslu lögmálsins þangað til trúin, sem í vændum var, opinberaðist. … Hér er hvorki Gyðingur né annarrar þjóðar maður, þræll né frjáls maður, karl né kona. Þið eruð öll eitt í Kristi Jesú. (Gal 3.23, 28)
Náð sé með ykkur og friður frá Guði föður og Drottni, Jesú Kristi. Amen.
Í guðspjalli dagsins fara María og Jósef með Jesú til að láta umskera hann, eins og gyðingar gerðu og gera enn við átta daga gömul sveinbörn. Nú eru átta dagar síðan við minntumst fæðingar Jesú svo það er eðlilegt að minnast umskurnar hans í dag. Það minnir okkur líka á að Jesús var gyðingur, alinn upp í hefðum og trú gyðinga og að allar tilraunir til að breiða yfir það eru ófyrirleitin fölsun staðreynda.
Um umskurnina sem slíka má segja margt og hafa á henni sterkar skoðanir, enda er ekki langt síðan umskurnin var eitt heitasta deilumálið á Íslandi. Umskurn tíðkast núorðið víða um heiminn óháð trúarbrögðum og þess eru fá en mjög sorgleg dæmi um að hún fari úrskeiðis. Um áhrif hennar á heilsufar, sálarlíf og kynnautn eru læknar og kynfræðingar betur fallnir til að tjá sig heldur en guðfræðingar, svo ég ætla að láta það ógert.
En tvennt finnst mér þó áhugavert. Annað er að þegar Evrópumenn komust í kynni við frumbyggja Ástralíu kom í ljós að þeir umskera líka sveinbörn þannig að þar virðist sama hugmynd hafa skotið rótum í menningunni. Hitt er að í Persaflóastríðinu fyrir einum 30 árum var það víst allalgengt að hermenn fengju forhúðarbólgu, það er að segja þeir hermenn sem yfirhöfuð voru með forhúð. Hinir umskornu glímdu ekki við slík vandamál. Þannig að vera má að í eyðimerkurloftslagi þar sem hreinlætisaðstaða er ófullkomin – eins og tilfellið var í Palestínu í fornöld – séu mjög gildar, praktískar ástæður fyrir umskurninni og að frumbyggjar Ástralíu hafi uppgötvað það líka. En þetta er í raun útúrdúr.
Hinir útvöldu
Á fyrstu öld okkar tímatals var umskurnin eldheitt deiluefni, þótt af öðrum ástæðum væri en hér á norðurhjara 2000 árum síðar. Og það er umskurnin og deilurnar um hana sem eru tilefni orða Páls postula úr Galatabréfinu í pistli dagsins í dag. Páll, sem sjálfur var gyðingur og því umskorinn á áttunda degi, var eindreginn andstæðingur umskurnarinnar. Hann tók sjálfur svo til orða að það sem skipti máli væri „umskurn hjartans“ (Róm 2.29) – og er þá vísað til umskurnarinnar sem staðfestingar á undirgefni við Guð og lögmál hans. Þarna var kristindómurinn á mörkum þess að vera sjálfstæð trúarbrögð og sértrúarsöfnuður innan gyðingdómsins og því skipti afstaðan til umskurnarinnar máli.
Niðurstaða Páls er að í Kristi séu allir eitt, þar sé hvorki karl né kona, gyðingur eða annarar þjóðar maður – en umskurnin var jú aðeins fyrir karla og aðeins fyrir gyðinga. Hún var því ekki leið til að gera okkur eitt heldur til að taka hóp út úr og sérmerkja hann Guði – bókstaflega – vegna kynferðis og uppruna.
Inn í þetta blandast kenningin um réttlætingu af trú og lögmálið, hvort kristnir menn væru undir lögmáli eða ekki.
Glæpamaðurinn Jesús
Það er sorglega algengt að fólk umgangist kristindóminn eins og regluverk. Þó skrifaði Jesús frá Nasaret engar lögbækur, enga doðranta um það hvernig bregðast eigi við í smáatriðum við einstökum brotum eða álitamálum sem upp koma. Hann kenndi með dæmisögum sem allar vísa beint á kærleikann sem æðstan alls og var sjálfur ekkert mjög upptekinn af því að virða lög og reglur samfélagsins.
Við skulum ekki gleyma því að hann var dæmdur til dauða og tekinn af lífi og það var ekkert réttarmorð. Aftaka Jesú var fullkomlega löglegur gjörningur samkvæmt lögum og réttarfari landsins sem hann lifði í. Hann var saklaus af synd, en sekur eins og syndin um þann glæp sem hann var sakfelldur fyrir.
Í sjötta kafla Lúkasarguðspjalls segir aukinheldur frá því þegar Jesús og lærisveinar hans fóru um sáðlönd á hvíldardegi og tíndu kornöx sér til matar, en við því lá auðvitað blátt bann. Með öðrum orðum, það var skýlaust og vísvitandi brot á lögmáli gyðinga. Þegar farísearnir átöldu hann fyrir það svaraði hann: „Mannssonurinn er drottinn hvíldardagsins.“ (Lúk 6.5.)
Með öðrum orðum: „Reglurnar ráða ekki yfir okkur. Við ráðum yfir reglunum.“
Reglurnar voru settar fyrir okkur. Við vorum ekki sett hingað fyrir reglurnar.
Nú eru lög og reglur ekki af því slæma. Ekki í sjálfum sér. En við verðum alltaf að spyrja okkur að því hverju þær þjóni. Þjóna þær kærleikanum eða þjóna þær aðeins sjálfum sér? Þjóna þær okkur eða þjónum við þeim? Lög og reglur sem ekki þjóna kærleiksríku samfélagi eru ólög sem ber að virða að vettugi. Það er ósköp lítið kristilegt við það að virða reglur – ekki af því að þær séu góðar og gagnlegar heldur af því einu að þær eru til staðar.
Það er gott að virða hvíldardaginn, en það er vont og óhollt að vera svangur. Það er ekki gott að láta virðinguna fyrir helgi hvíldardagsins koma niður á heilsu sinni.
Það sem ekki má
Þessi boðskapur á fullt erindi til okkar enn þann dag í dag. Við stöndum stöðugt frammi fyrir umræðu um lög og reglur samfélagsins. Hvaða reglur eiga að gilda? Má allt sem ekki er beinlínis bannað?
Af hverju eru sumir hlutir bannaðir og aðrir leyfðir?
Af hverju get ég farið í verslun eða á veitingahús og keypt eins mikið og mig lystir af áfengi, eiturlyfi sem árlega veldur dauða milljóna jarðarbúa, á sama tíma og stórfé er varið í að berjast gegn neyslu annarra vímuefna?
Af hverju má ég ekki kveikja mér í sígarettu á veitingastað en ég má kaupa eins mikið af flugeldum og ég hef efni á og taka þátt í að valda loftmengun sem fer margfalt yfir heilsuverndarmörk og getur valdið fólki varanlegu heilsutjóni ef ekki beinlínis fjörtjóni?
Til að fyrirbyggja allan misskilning þá er ég ekki að segja að hass sé betra en brennivín eða gera lítið úr skaðsemi óbeinna reykinga. Ég er bara að reyna að stilla einhverju sambærilegu upp þar sem annað er leyft en hitt bannað.
Peningar og kærleikur
En það má spyrja spurninga um bannaða hluti sem eru mun skaðminni en það sem leyft er – eða að minnsta kosti látið viðgangast. Til dæmis:
Af hverju eru ræningjar sem í örvæntingu ná einhverjum þúsundköllum úr bönkum eltir á þyrlum á sama tíma og regluverk fjármálakerfisins leyfir að milljarðar streymi út úr landinu í skattaskjól af ýmsu tagi og Ísland er á gráum lista yfir lönd sem vanrækja varnir gegn peningaþvætti?
Af hverju fá örvæntingarfullir fíklar þyngri refsingu fyrir búðahnupl en skattsvikarar fá fyrir að svíkja þjóðina um margfalt hærri upphæðir?
Af hverju missti vinur minn húsið sitt út af skuld sem nemur litlu broti af því sem fólk með rétt pólitísk sambönd fékk afskrifað í kjölfar hrunsins?
Eða eigum við kannski ekki að tala um peninga heldur kærleikann?
Af hverju flytja starfsmannaleigur á hverju ári inn fjölda fólks til landsins til að vinna störf sem erfitt er að manna á sama tíma og stjórnvöld leggja á sig umtalsvert erfiði og gerast jafnvel sek um mannréttindabrot til að losna við fólk sem hingað hefur komið á eigin vegum og kostað miklu til með þá einu von í brjósti að fá að setjast hér að og verða nýtir borgarar?
Eða snýst þessi spurning kannski líka um peninga?
Ungmey verður þunguð
Við erum nýbúin að halda hátíð sem í margra huga snýst um peninga og hagstæðan gjafaskiptajöfnuð, en vonandi í huga fleiri um þann merkisatburð þegar frelsari okkar fæddist í fjárhúsi í Betlehem. Um þann atburð þegar Guð gerðist maður og ákvað að gerast maður við ömurlegar kringumstæður. Hann kom ekki til okkar í musterinu eða konungshöllinni heldur í fjárhúsinu. Hann fæddist ekki í himnasæng heldur í stíu fyrir búfénað. Það voru ekki framámenn samfélagsins sem voru kallaðir að jötunni heldur lægsta stétt samfélagsins. María guðsmóðir var barnshafandi unglingsstúlka, stödd fjarri heimahögunum, sem samfélagið hafði ekki pláss fyrir og var gert að fæða barnið sitt eins og skepna.
Það skaut því óneitanlega skökku við að á aðfangadag – af öllum dögum ársins – skyldum við lesa frétt um barnshafandi unglingsstúlku frá Afganistan sem ekki var rúm fyrir meðal okkar hér í landi allsnægtanna og gert að fara aftur til Grikklands, en mæðravernd og ungbarnavernd er meðal þeirrar heilbrigðisþjónustu sem flóttafólk kann að eiga erfitt með aðgengi að þar í landi samkvæmt úrskurði kærunefndar útlendinga … frá því í fyrra. Í ár komst nefndin aftur á móti að þeirri niðurstöðu að stúlkan muni hafa aðgang að fullnægjandi fæðingaraðstoð og ungbarnavernd fyrir nýfætt barn sitt í Grikklandi þótt enginn geti bent á hvað hafi breyst í Grikklandi í millitíðinni. Rauði krossinn skoraði til að mynda í sumar á íslensk stjórnvöld að láta tafarlaust af endursendingum til Grikklands vegna þess alvarlega ástands sem þar ríkir.
Öll eitt?
Það er nefnilega gallinn við reglur okkar og úrskurði að þau eru skrifuð af mönnum og endurspegla því gjarnan frekar hagsmuni þeirra sem halda á pennanum heldur en hin æðri gild, til dæmis sannleikann – svo ekki sé nú minnst á trú, von og kærleika, en þeirra er jú, eins og allir vita, kærleikurinn mestur.
Stærsti ljóðurinn á ráði laga okkar og reglna er þó fyrst og fremst sá að þegar til kastanna kemur erum við ekki öll eitt frammi fyrir þeim. Fyrir þeim erum við svo sannarlega þegar á reynir ýmist Íslendingar eða annarrar þjóðar fólk, karlar eða konur, fíklar eða framámenn, ógæfu- eða auðmenn, utangarðs eða innmúruð.
En við erum ekki sett á þessa jörð til að þjóna mannasetningum. Við erum hér til að þjóna kærleikanum.
Guð er kærleikur.
Og við erum öll eitt frammi fyrir Guði. Frammi fyrir honum er barnshafandi unglingsstúlka jafngild ráðamanninum sem gerir henni að fæða barn sitt frumgetið við aðstæður sem ekki eru mönnum bjóðandi, hvort sem það er gata í Grikklandi eða fjárhús í Betlehem.
Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda. Amen.
Prédikun flutt í Laugarneskirkju 1. 1. 2020
Færðu inn athugasemd